É un frade miúdo, sinxelo, recollido e humilde, que fuxe coma do demo do mundanal ruído. Chámase frei Fermín Gómez Vigide e o sábado foi homenaxeado na súa terra natal, Vila de Cruces (Pontevedra), por máis dun cento de veciños, familiares e amigos. Xa é Fillo Predilecto do concello e o antigo camiño que leva á súa aldea de Asorei é agora a Avenida Padre Fermín Gómez Vigide. Con frei Fermín alí estiveron o Provincial dos franciscanos en Galicia, frei Xosé Antonio Castiñeira, o arquiveiro frei Hipólito Barriguín, ou autoridades como o director xeral de Desenvolvemento Rural da Xunta, Antonio Crespo, o bispo de Tui, Luis Quinteiro, ou o presidente da Asociación de Amigos San Francisco de Asís, Ricardo Seguín.

A súa calidade humana, xunto ó seu labor docente e investigador, en especial no campo da botánica, a xeoloxía e a química encóntranse detrás deste recoñecemento a frei Fermín Gómez. Tras unha primeira interpretación musical do cantautor Manoele de Felisa, un dos colaboradores do homenaxeado e conservador do herbario de Lourizán, Francisco Javier Silva, encargouse de glosar a traxectoria persoal e científica de Gómez Vigide, desde os seus primeiros estudios en A Goleta á sua ordenación como sacerdote en 1947 ou a súa licenciatura en Químicas na USC en 1954. Tamén destacou o seu labor docente desde 1959 xunto á súa paixón pola botánica, chegando a amorear dúas coleccións de 13.976 pregos de 160 familias e 2.090 especies, ademais de numerosos artígos científicos de referencia a nivel mundial e o descubrimento de varias especies únicas incluso a nivel europeo.

Silva asegurou que o herbario deste franciscano, cedido a Lourizán en el 2012, inclúe máis do 90% da flora galega e, xunto a outros dous, «son os piares básicos para un novo estudio integral da flora en Galicia para o que os botánicos estamos a dar os primeiros pasos».

Lembrou anécdotas do homenaxeado, a colaboración do seu irmá frei Feliciano, tamén  franciscano, así como a súa teima persoal ao financiarse a si mesmo todas as buscas de prantas ao longo e ancho de Galicia. Tamén de minerais, cunha colección de máis de oito mil, conservados no colexio franciscano de Lugo.

Despois chegaría a parte máis solemne do acto, trala lectura do acordo da corporación pola secretaria municipal, Patricia Sánchez. O rexedor, Xesús Otero, entregou o diploma de honra e a medalla do Concello a Gómez Vigide como Fillo Predilecto. Interviña entón o homenaxeado quen confesaba sentirse «abrumado por estas distincións á miña humilde persoa, inmerecidas, uns honores non agardados». Recordou a colaboradores, entre eles o responsable de Extrugasa, que lle donou un todoterreo para percorrer os camiños e á súa familia, con especial referencia ao seu irmá frei Feliciano, acompañante nesas buscas e con «moi bo ollo botánico».

«O herbario de Lourizán non é obra miña, é un agasallo de Deus, eu só fun o instrumento; El quixo que os meus ollos contemplasen esa variedade inmensa e fermosa de prantas que regalou a Galicia», dixo. Tras un último agradecemiento de frei Fermín, todos os asistentes postos en pé tributáronlle un longo aplauso.

Despois sería o bispo de Tui-Vigo, o cruceño Luis Quinteiro, quen se congratulase do acerto por parte da corporación neste nomeamento, dun hombre cunha contribución excepcional para o coñecemento científico de Galicia, «sinxelo, traballador incansable e de intelixencia excepcional». Quinteiro loubou o labor educador de Gómez Vigide cos xoves, unha vocación que sumou á súa paixón científica: «É un, educador dos xoves e referente pola súa contribución ao coñecemento científico en Galicia», asegurou o bispo.

Os actos de homenaxe remataron en O Camballón, a carón do instituto, onde se descubriu unha praca conmemorativa da nova Avenida Padre Fermín Gómez Vigide, cos sons dun grupo de gaitas. Tamén se prantou un aliso italiano, unha das especies rexistradas polo frade no seu herbario, xusto antes de concorrer a un xantar de irmandade.

Por Ramón Pampín Gómez

Esta é a historia de Asorei que eu coñezo, unha breve historia da terra do Pai Fermin contada no memorable día en que o Concello da vila cruceña noméao fillo predilecto e hónrao cunha rúa que levará o nome de “P. Fermín Gómez Vigide”, o home máis sabio pero tamén o máis sinxelo dos homes nados nesta terra cuxos orixes perdense máis aló do seculo VII.

Os importantes restos e achados arqueológicos do periodo megalítico, atopados no campo de mámoas do Camballón (fragmentos de vasos campaniformes, anacos de vasijas do bronce medio, láminas de ouro, coitelos de sílex e puntas de flecha), sitúan á poboación destas terras nas proximidades do ano 3.000 a.C.

A partir do s. VI a.C. comezan a chegar ao noroeste da península tribos centroeuropeas de orixe céltico que ocupan pacíficamente este territorio e mestúranse cos aborígenes, dando lugar ao florecemiento da cultura castreña, tamén presente nestas terras.

A romanización da Hispania iniciase no s. I a.C. pero en Galicia foi moi lenta e nalgúns lugares nunca chegou. Deste influxo romano na poboación de Asorei non sabemos nada e todo o que se diga son só suposicións. O historiador Murgía divulgou a asociación de Asorei con Asseconia, un poboado romano situado na vía romana que ía de Caldas de Reis a Lugo pero hoxe esta hipótese parece totalmente descartada. O que si se dá por certo é que Asorei estaba no camiño real de Ourense á Coruña.

Entre a documentación revisada, Asorei aparece mencionada por primeira vez nun documento do ano 684. Trátase dun Libro de bautizados, mortos e casados das parroquias de Oirós, Bodaño e Asorei. Aínda que este libro é común para os tres lugares, trátase con todo de feligresías diferenciadas, atendidas quizais por un só cura que creu conveniente unificar os libros.

Desde os primeiros tempos a igrexa organizaba o territorio en feligresías, que adoitaban coincidir co territorio dos primitivos castros e os curas que as atendían debían procurarse o seu propio sustento ou vivir da caridade, pero a finais do s. IV e para que os curas puidesen dedicarse en exclusiva á cura de almas e ao culto, a Igrexa redistribuiu o territorio das feligresías, e a cada unha asignóuselle unha dote que garantía o sostemento do cura e o culto, consistente en bens, diezmos, rendas, dereitos, donaciones e un sinfín mais de recursos, aos que se lle chamaba “Fabrica” a cal contaba con libros contables para anotar as partidas. O primeiro libro da Fábrica de Asorei de que teño constancia iníciase no ano 748 e termina no 806 sendo mordomo José García. Hai constancia doutro libro da Fábrica de Asorei que tivo principio no ano de 1594.

Non sempre os feligreses estaban de acordo coa cantidade de bens e rendas que debían de aportar á Fábrica, xurdindo preitos nos que ata houbo de intervir a audiencia do reino, como o librado a instancia do cura da feligresía, don José Antonio González Pardo, en torno ao 740, contra Pedro do Campo e outros de Asorei pola débeda atrasada de seis ferrados de centeo e tres de miúdo. De 1612 data tamén unha escritura de concordia e obriga subscrita polos veciños de Asorei acordando pagar ao cura o diezmo de todo.

Asorei ten unha capela presidida pola Virxe dos Remedios. A súa planta é unha sala rectangular onde nave e ábside continuábanse, actuando como único elemento de separación un arco de medio punto que descansaba sobre grosas pilastras. Estas remataban nun tosco capitel, e enriba unha imposta sen ningunha decoración. As fiestras eran en saetera con derrame interior e o teitume era de tezas sobre artesanado. A fachada, moi sinxela, o bonito campanario, e as portas e fiestras, están feitas co mellor da canteiría desta terra. Alá polos anos 70, o seu interior, as fiestras e a cuberta sufriron tal transformación que desapareceu toda siñal do seu pasado. Ao meu xuízo a capela é unha obra pouco representativa pero con algúns elementos do románico rural tardío e cuxa data de construción estaría nos finais do século XIII. Tiña un precioso retábulo barroco e nun dos seus pedestais había unha estatuilla románica de Santa Ana. Ambas obras, valiosísimas, están hoxe en paradeiro descoñecido.

O documento máis antigo que atopei relativo á capela de Asorei data do dous de abril de 1596 e é un testamento de Juan Asorey, desta feligresía, que deixa á ermida de Santa María de Asorei, unha renda dun ferrado de pan para sempre.

Madoz di no seu “Dicionario dos Pobos de España”, publicado no ano 1845, que a feligresía de Asorei deixou de funcionar como tal no ano 1768, pasando a ser anexa da de Oirós. E segundo o mesmo autor, Asorei pertencía entón ao obispado de Lugo. No censo dese ano cóntanse 12 veciños cun total 59 habitantes No censo de 1900 había 61 habitantes, e en censos posteriores cóntanse, con lixeiras fluctuacións, arredor dos 80 habitantes.

Secularmente as feligresías dependían de diferentes jurisdicións e señoríos como de San Martiño Pinario (no caso de Bodaño), ou do Conde de Lemos (como era o caso de Asorei e Oirós). Na Constitución de 1812 inténtase por primeira vez acabar con iso ao redistribuir o territorio en concellos, e nesa dirección avánzase ao longo dos anos ata que definitivamente consolídanse en 1836. Por esas datas Cruces era un simple cruzamento de camiños e a sé do Concello establécese en Carbia, e alí permanece ata 1944 en que se traslada á nova sé de Vila de Cruces, que xa entón era unha parroquia en auxe con dúas feiras mensuais. Históricamente Asorei era do Conde de Lemos e, polo tanto, estaba sometida á xurisdicción do Deza da provincia de Lugo, e cando foi incluida no concello de Carbia, pataleou para seguir pertencendo a Lalín pero a súa petición non foi atendida.

Esta é a terra do Pai Fermín, unha terra de xente laboriosa, xente agradecida, xente sinxela pero tamén xente que non lle importa loitar cando lle queren quitar o pan que con tanto esforzo procuraban para os seus fillos nun medio tan hostil. Esta é Asorei.

Fíxose auga. As cinzas de Suso Rodríguez Rozas navegan xa sen rumbo fixo polo mar de Arousa. Nado en Lamas (Boqueixón), ingresou en Herbón en 1956 e alí coñeceu a outros nenos coma el. Con outros tres Susos máis -García Fernández, Sanz Tena e Peteiro Freire- conformou a Irmandade do Paradiso, un foro de ideas heterodoxas no miolo da imperante ortodoxia herbonesa. Destacou sempre en matemáticas e aprendeu a dicir as cousas máis concretas con números abstractos. Despois cambeou a brétema de Boqueixón e Herbón pola de Londres e alí sentou cátedra e cabeza coa súa compañeira filipina Tareixa e a súa filla Avril.

Era un home universal, un cu inquedo que percorreu os cinco continentes e que pescudou en todos os saberes. "Era a nosa enciclopedia andante e é difícil imaxinalo sen un libro na man, de ciencia, física cuántica, historia, política, filosofía, teoloxía, poesía ou mitoloxía", lembra a súa filla Abril.

O historiador frei Xosé García Oro, quen oficiou o sábado a misa funeral na súa parroquia boqueixanesa de Lamas, recoñeceu a súa "extraordinaria intelixencia e enorme corazón, que sempre puña ao servizo dos demais", xunto cos vencellos continuos que mativo coa súa familia, moi en especial coa súa tía Isaura.

O muradán herbonés (e poeta a tempo completo) Manoel María Pena Silva define a súa traxectoria deste xeito: "Foi a súa vida a dun peripatético cargado de preguntas. Eu gardo para el, na memoria profunda, un aprezo, esa aperta que non lle puiden dar no pasado recente. Meu benquerido amigo..."

"As nosas opinións máis personais, as nosas crenzas, as nosas simpatías políticas foron sempre máis fío de unión ca de desencontros ou friccións personais. Aí tiña moita autoridade e man esquerda Suso Rozas. Avalábano as súas opinións fundamentadas nunha profunda, ampla, veraz e correcta información", admite o irmandiño do Paradiso Suso García Fernández.  O seu compañeiro castelán Suso Sanz Tena fai un debuxo moi preciso de Rozas: "A súa intelixencia era un instrumento ético: saber máis para comprender máis e mellor aos demais".

Agora tan só quedan os recordos, esa outra dimensión da existencia, malia dor do compañeiro e amigo que se foi antes de tempo. "Vivirás en nós mentres haxa recordos e grazas por haber existido", di García Fernández. "Vivir no corazón dos que deixamos atrás non é morrer", sostén Sanz Tena.

O seu compañeiro de Irmandande, Suso Peteiro, non reprimeu un berro doente polo "mellor amigo que un poidera desexar e soñar" e recorreu á escolanía de melros do rianxeiro herbonés Faustino Rei Romero para desexarlle os mellores desexos na súa nova traxectoria: “Señor, acolle a súa alma cal se colle un paxaro que treme aterecido. Atótaa contra a doce mornura do teu peito e, sobre a túa destra, deixa que faga o niño”.